آشنایی با گیاهان دارویی آذربایجان

گیاهان دارویی سهم عمده ای در درمان انواع مختلف از بیماری های بیماری های انسان نقش دارند. این گیاهان به طور معمول در طب مکمل و سنتی به کار می روند و اور به درستی مصرف شوند، اغلب بدون ضرر یا عوارض جانبی هستند. محل رشد و رویش، گیاهان دارویی با توجه به خصوصیات زیستی هر گیاه متفاوت است. برخی از مناطق برای رشد این قبیل از گیاهان مناسب تر هستند. آذربایجان یکی از نواحی بسیار مستعد و غنی برای رشد گ کشت گیاهان دارویی است. طبیعت منحصر به فرد آذربایجان باعث شده است که تعداد کثیری از گیاهان با خاصیت دارویی و خوراکی مانند قار ترسی، خارشتر، بولاغ اوتی، شوربا ترسی، کهلیک اوتی، یارپیز و… به صورت وحشی و خودرو در این منطقه رشد کنند. همچنین به دلیل خاک مناسب و آب و هوای مساعد این ناحیه بسیاری از افراد اقدام به کشت گیاهان دارویی می کنند. طبق تحقیقات انجام شده در آذربایجان بیش از 500 نوع گیاه دارویی متفاوت رشد می کند. بسیاری از این گیاهان نام های ترمی خاص خود را دارند،مثلا گیاه کاکوتی که منشا رشد آن از آذربایجان است در این منطقه به نام کهلیک اوتی معروف است یا پونه را به نام یارپیز می شناسند. در ادامه به معرفی برخی از انواع گیاهان دارویی منطقه آذربایجان می پردازیم.

گیاهان دارویی آذربایجان

آذربایجان منطقه ای شمال غرب ایران است که آب و هوای کوهستانی و معتدل دارد. خاک این منطقه حاصلخیز بوده و می توان انواع گیاهان و محصولات کشاورزی را در آنجا پرورش داد . آذربایجان از نظر رشد انواع گیاهان دارویی بسیار غنی است. شاید برایتان جالب باشد بدانید که آذربایجان از نظر میزان تولید و سطح زیر کشت گیاهان دارویی دارای رتبه دوم کشوری می باشد. در صورت فراهم آمدن امکانات و حمایت های جهاد کشاورزی و دولت،آذربایجان می تواند به یکی از قطب های ارزشمند صادرات گیاهان دارویی نیز تبدیل شود.
دامنه ها و کوهستان های آذربایجان مناطقی بکر و غنی برای رشد خودرو بسیاری از گیاهان هستند که اکثر آن کمیاب بوده و تنها و در آذربایجان یافت می شوند.

انواع گیاهان دارویی آذربایجان

تمام شهر ها و روستا های آذربایجان غالبا مستعد کشت گیاهان دارویی هستند. به عنوان مثال زیره سبز و گل محمدی اسکو، زعفران مرند، شیرین بیان، ریواس و چای کوهی دامنه های سهند و… از شهرت بالایی برخوردار هستند و بهترین کیفیت را دارند. چون آب و هوای آذربایجان بسیار منحصر به فرد بوده و خاک این خطه از ایران بسیار غنی و حاصل‌ خیز است، گیاهانی همچون اسطوخودوس، بابونه، بومادران، بولاغ اوتی، خارشتر، کاسنی و… به بهترین شکل ممکن در این مناطق می رویند و کشت می شوند. به طور کلی حدود 29 درصد از گیاهان آذربایجان دارای اهمیت دارویی و غذایی بالا بوده و 54 درصد از این گیاهان نیز به عنوان چاشنی و در انواع غذا ها استفاده می شوند. برخی از معروفترین گیاهان دارویی آذربایجان عبارتند از :

بومادران (ساری گل)

بومادران که به زبان ترکی ساری گل خوانده می شود در مناطقی از آذربایجان همچون سراب، مرند، مراغه، میانه و نیز مناطق ارسباران به خوبی رشد می کند. برگ های این گیاه استفاده دارویی دارند.
گیاه بومادران حاوی مواد و ترکیبات شیمیایی است که به تحریک تولید کلاژن در پوست کمک می کند، علاوه بر کاهش تورم، التهاب و قرمزی این ویژگی بومادران را به گیاهی خوب برای تسریع بهبود زخم تبدیل می کند. استفاده از بومادران به تحریک تولید شیره گوارشی در دستگاه گوارش،
تسریع در هضم غذا، کاهش شدت اختلالات گوارشی مانند: یبوست، نفخ، گاز و اسهال و… کمک می کند. علاوه بر اینها بومادران باعث کاهش فشار خون. سطح کلسترول خون و التهاب در بدن می شود. این گیاه اختلالات مربوط به خواب را درمان کرده، از عفونت پیشگیری می‌کند و با تقویت سیستم ایمنی بدن از بروز بسیاری از بیماریها جلوگیری می نماید. بومادران همچنین باعث تنظیم چرخه قاعدگی در خانم ها، تنظیم قند خون، پیشگیری از بیماری هایی مانند ام اس، صرع، پارکینسون و… می شود.
بومادران را معمولا به صورت دمنوش، استفاده می کنند، از عصاره، جوشانده و پودر این گیاه نیز در صورت صلاحدید پزشک متخصص طب سنتی می توان استفاده کرد.

کاکوتی کوهی (کهلیک اوتی)

کاکوتی یا همان کهلیک اوتی گیاهی معطر و شبیه به آویشن است که در فصل بهار در دانه های کوهستانی آذربایجان و در مناطقی همچون ارسباران، مراغه، اهر، میانه و سراب می روید. این گیاه برونته ای گل های ریز بنفش رنگ دارد که هم برگ، هم ساقه و گل های آن قابل استفاده هستند. در آذربایجان کهلیک اوتی را در فصل بهار برداشت کرده، خشک می کنند و از آن برای تهیه دمنوش، استفاده می کنند. همچنین با پودر کردن کاکوتی خشک پودر گیاهی و سبز رنگ به دست می آید که به عنوان یک چاشنی برای طعم دادن به انواع غذا ها، دوغ و حتی چای می توان از آن استفاده کرد. کاکوتی گیاهی بسیار مفید و دارای خواص دارویی بی نظیر است. از جمله خواص مهم کهلیک اوتی می توان به موارد زیر اشاره کرد :
تقویت معده و سیستم گوارشی، درمان اسهال، ضد عفونی کننده مجاری تنفسی، درمان انواع عفونت ها، درمان بیماری های تنفسی همچون سرماخوردگی و آنفولانزا، ضد کلسترول، درمان روماتیسم، کاهش درد های مربوط به قاعدگی در خانم ها، ضد التهاب، درمان زخم معده، آنتی اکسیدان طبیعی و…

پونه (یارپیز)

پونه کوهی یا همان یارپیز گیاهی علفی و هم خانواده نعناع است که به عنوان یک نوع ادویه معطر و طعم دهنده برای غذاها استفاده می شود.
این گیاه در آذربایجان با عطر و طعمی فوق‌العاده و در مناطقی مثل تبریز، ارسباران، اهر، سراب، مرند و جلفا اغلب به صورت وحشی می روید.
این گیاه بیماری های تنفسی مانند درد بینی، گوش و گلو و سرماخوردگی را درمان می کند.
پونه کوهی حاوی درصد بالایی از ترکیب کارواکرول است که دارای تعداد زیادی خواص ضد میکروبی است که برای نفوذ به غشای سلول خارجی باکتری ها یا ویروس ها عمل می کند و در نتیجه آنها را در برابر سیستم ایمنی بدن ضعیف می کند و مقاومت و از بین بردن آنها می برد. به عبارتی پونه تقویت کننده سیستم ایمنی می باشد. پونه برای بهبود عملکرد قلب و عروق، پاکسازی بدن از سموم، پیشگیری از سرطان، سلامت استخوان ها، از بین بردن باکتری ها و میکروب ها و ضد عفونی بدن بسیار مفید و کاربردی است. دمنوش پونه در فصل های سرد سال یکی از اصلی ترین دارو های گیاهی مورد استفاده مردم آذربایجان است، چون در درمان بیماری های شایع همچون سرماخوردگی و آنفولانزا بسیار موثر می باشد. پونه یا یارپیز آنتی بیوتیک طبیعی است که در منطقه آذربایجان و در فصل بهار با بهترین کیفیت و عطر و طعم می روید.

کاسنی

کاسنی گیاهی با گل های آبی رنگ است که در کنار اغلب مزارع و مراتع آذربایجان به فراوانی می روید. عرق و دمنوش کاسنی مصارف دارویی دارند. از جمله فواید بی نظیر کاسنی می توان به موارد زیر زیر اشاره کرد :
بهبود عملکرد های گوارشی، تنظیم قند خون، کاهش التهاب در بدن، کاهش مشکلات کبد و کیسه صفرا، تنظیم فشار خون، سلامت قلب، درمان کاهش اشتها، آنتی باکتریال، افزایش قدرت باروری و…
توجه کنید که کاستی را باید تحت نظر پزشک متخصص طب سنتی مصرف نمایید تا از بروز تداخل دارویی جلوگیری شود.

بولاغ اوتی

بولاغ اوتی گیاهی منحصر به آذربایجان است، ترجمه تحت الفظی نام این گیاه در فارسی علف چشمه می باشد. بولاغ اوتی فواید درمانی بسیاری دارد. این گیاه را معمولا به صورت تر و تازه در کنار انواع غذا ها به عنوان سبزی استفاده می کنند. همچنین عرق بولاغ اوتی نیز محصول جانبی این گیاه می باشد که خواص بسیاری دارد. از جمله خواص بولاغ اوتی می توان به پیشگیری از سرطان پستان، بهبود عملکرد غده تیروئید، سلامت استخوان ها، تقویت سیستم ایمنی، جلوگیری از کم خونی، تقویت بینایی، کاهش استرس اکسیداتیو، بهبود عملکرد کیسه صفرا، تقویت دندان ها، درمان سرفه، پیشگیری از سرما خوردگی، کاهش وزن و… اشاره کرد.

سخن پایانی

گیاهان دارویی منطقه آذربایجان گنجینه های گرانبهای طبیعی هستند. این گیاهان بیش از 500 نوع هستند. خاک مناسب و غنی ، آب و هوای معتدل و شرایط محیطی خوب باعث رشد گیاهان دارویی با کیفیت در آذربایجان شده است. برخی از گیاهان وحشی هستند و برخی دیگر کشت می شوند. از جمله گیاهان دارویی معروف منطقه آذربایجان می توان به مواردی همچون برنجاسف، پیاز کوهی، کیسه کشیش، کلزا، کور، زرشک، ازمک، رازیانه، زیره سبز، بی تی راخ، دم شیر، ترتیزک، ترب وحشی، گل محمدی، مریم گلی و… اشاره کرد. طبیعی است تمام گیاهان دارویی آذربایجان را نمی توان در قالب یک مقاله معرفی کرد چون تعدا کثیری از این نوع گیاهان در آذربایجان می روید. گیاهان منطقه آذربایجان علاوه بر مصارف دارویی در اکثر غذا های محلی این منطقه نیز به مصرف می رسند.
توجه کنید که هیچ نوع گیاه دارویی را با دلیل طبیعی بودن به صورت خودسرانه مصرف نکنید، به خصوص اگر تحت درمان های دارویی دیگر هستید.