مشک (ناف آهو)

مشک نام ماده ای خوشبو است، که از آن علاوه بر استفاده برای زیبایی به جهت درمان مشکلات و رفع بیماری ها نیز کمک می گیرند، این ماده خوشبوی کمیاب معمولا به شکل های گوناگون تولید می شود اما مرغوب ترین نوع آن از نافه آهو به دست می آید، در ادامه به بررسی این ماده، انواع آن و خواص آن می پردازیم.

مشک آهو چیست؟

مشک ماده ای با عطر خوش است که در تولید عطرهای مختلف هم به کار می رود، این ماده در اصل از ترشحات غده ای از جانورانی مانند آهوی ختن، گیاهان متعددی با عطرهای مشابه و مواد مصنوعی با بوهای مشابه به دست می آید، البته در گذشته به ماده ای که از غده آهوی ختن به دست می آمد مشک می گفتند و از موادی به حساب می آمد که به ثابت کردن عطر کمک می کرد، امروزه نیز از گران ترین محصولات مربوط به حیوانات به حساب می آید.

ترکیبات موجود در مشک آهو

در این ماده که رنگ تیره ای دارد و بوی آن تلخ و قوی و ماندگار است ترکیباتی ماند آمونیاک، کلسترول، رزین، مواد آلی و انواع چربی های مختلف دیگر دیده می شود.

مشخصات ظاهری نافه و مشک آهو

این ماده از ترشحات غده ای است که بین ناف و تخمگاه آهوی نر تولید می شود و در واقع خونی است که در نافه آهو جمع می شود، کیسه هایی که مشک در آن قرار دارند نافه نام دارند، شکل کامل نافه گرد است و قطرش سه تا پنج سانتی متر است، وزنی حدودا سی گرمی دارد، مشک ابتدا از ناف آهو بیرون می آید، ماده ای صابونی شکل است به رنگ قهوه ای مایل به سیاه، که بسیار هم تلخ است.
این ماده کم کم با گذشت زمان و با حرارت آفتاب، حالتی منجمد و سخت به خودش می گیرد، به رنگ قهوه ای تیره و به شکل ساییده و لخته های شکننده در می آید، این ماده گاهی مشکی است که از بدن آهو روی سنگ های گرم آفتاب خورده می ریخته ولی گاهی هم نافه نرسیده و نپخته بوده و به همین دلیل از بدن آهویی که شکار شده آن را می بریدند، این نوع از مشک بوی بدی داشت و باید در معرض هوا و گذر زمان قرار می گرفت تا خوشبو شود.

آیا مشک تنها در آهوی ختن وجود دارد؟

مشک همانطور که اشاره شد از غده ای که شبیه کیسه بیضه است به دست می آید و علاوه بر آهو آن را می توان در انواع حیوانات و حتی گیاهان نیز پیدا کرد، مثل گاو مشک، با وجود اینکه ساختار شیمیایی و اشکال مولکولی این مواد با هم فرق می کند ولی طیف گسترده ای از مواد معطر با بوی مشک را در بر می گیرد.

انواع مشک

به طور کلی می توان مشک را به سه نوع اصلی مشک حیوانی، مشک گیاهی و مشک سنتتیک تقسیم بندی کرد که در ادامه به بررسی کلی هر یک می پردازیم.

مشک گیاهی

مشک گیاهی یا فلاوری در واقع از گیاهانی مانند سنبل ختایی، سنبل وحشی، کرفس وحشی و از تقطیر ساقه، به اسانسی می رسند که بسیار شبیه به بوی مشک است، به همین دلیل است که به آن مشک گیاهی می گویند، این رایحه یا عطر شیرین است و طرفداران مخصوص خود را دارد.

مشک حیوانی

مشک حیوانی در واقع همان نوع اصلی مشک است که در اینجا درمورد آن به طور مفصل صحبت می کنیم، این مشک ارزش بسیاری دارد و از آهوی نر به دست می آید.

مشک سنتتیک

این نوع از ماده معطر در اصل در دانشگاه به دست آمده و اختراع شده است، پدیده ای عملی است و سه نوع نیترو، پلی سایکلیک و ماکروسایکلیک دارد که به آن مشک مصنوعی نیز می گویند و درمورد این مشک نیز به طور مفصل توضیح خواهیم داد.

تاریخچه استفاده از مشک آهو

مشک از زمان های گذشته تا کنون قابلیت مصرف بالایی داشته، از اواخر قرن نوزدهم به طور گسترده در عطرسازی استفاده می شده، البته به مرور به دلیل کاربردهای اقتصادی و اخلاقی کم کم درست کردن مشک مصنوعی نیز رواج پیدا کرد، علت این اتفاق این بود که برای به دست آوردن مشک باید آهوی نر را می کشتند تا نافه را بردارند، امروزه دیگر آهوی نر را نمی کشند و می توانند غده دارای مشک را به سادگی استخراج کنند.
از زمانی که مشک کشف شده یکی از عناصر اصلی تشکیل دهنده بسیاری از عطرهاست، برای داشتن عطر قوی و ماندگاری طولانی به عنوان ماده ای ثابت کننده استفاده می شود، امروزه مقدار تجارت مشک طبیعی توسط معاهده CITES کنترل می شود، اما شکار و خرید و فروش غیر قانونی هنوز هم ادامه دارد.

آهوی ختن

آهوی ختن یا گوزن مشک از خانواده Moschidae است که بیشتر در کشورهایی مانند هند، پاکستان، تبت، افغانستان، سیبری، چین، مغولستان و ویتنام شمالی زندگی می کند و از گذشته از حیواناتی بوده است که با تله های مختلف کشته می شد تا مشک آن را به دست آورند.

عطر به دست آمده از آهوی ختن را چطور فرآوری می کنند؟

نافه بعد از خشک کردن خمیر قهوه ای مایل به قرمزی درون خود دارد که به ماده ای گرانولی سیاه رنگ به اسم دانه مشک تبدیل می شود، این ماده را با الکل خیس می کنند، رایحه تنتور فقط بعد از رقیق شدن بوی مطبوعی خواهد داد، ماده های طبیعی دیگر چنین عطر پیچیده ای ندارند که با توصیفات متناقض زیادی همراه باشد، با این حال معمولا به شکل انتزاعی به عنوان حیوانی، خاکی و چوبی یا چیزی شبیه به بوی پوست کودک توصیف می شود.

ماسک رت چیست؟

ماسک رت که با نام انگلیسی Ondatra zibethicus شناخته می شود نام نوعی جونده یا به عبارتی موش است که بومی آمریکای شمالی است و از قرن هفدهم شناخته شده، علت معروف بودن آن این است که عطری شبیه بوی مشک را در غدد خود ترشح می کند، وسیله ای شیمیایی برای استخراج آن در دهه 1940 کشف شد اما ارزش تجاری زیادی پیدا نکرد.

حیوانات دیگر که بویی شبیه مشک دارند:

از جمله حیوانات دیگر مشابه با آهوی ختن می تواند به اردک مشک، جنوب استرالیا، گاو مشک، حشره خوار دندان سفید، سوسک مشک، زباد آفریقایی، لاک پشت مشک، تمساح آمریکایی در آمریکای شمالی و چند حیوان دیگر اشاره کرد.

گیاهانی که عطر شبیه مشک دارند:

از گیاهان می توان به سنبل ختایی یا ختمی عطری اشاره کرده که ترکیبات لاکتون ماکروسایکل حلقوی را با بوی مشک مانند ایجاد می کنند، این ترکیبات در عطرسازی به کار می روند و حتی به جای مشک حیوانی استفاده می شوند، در تغییر بوی مخلوط مشک های دیگر هم به کار می روند.

فواید مشک آهو برای بدن

این ماده ویژگی های مزاجی جالب توجهی دارد و می تواند به درمان بسیاری از بیماری ها کمک کند به همین جهت از جمله داروهای مهم طب سنتی نیز به حساب می آید، این ماده انقدر خاصیت دارد که در بسیاری از کتب به جای عطر به عنوان دارو معرفی شده است،

درمان مشکلات مربوط به سردرد

بو کردن این ماده صداع و شقیقه را تحت تاثیر مثبت خود قرار می دهد، ساختن شموم از مشک، زعفران، صعتر، سنبل و عنبر میتواند به بهبود بیماری های مختلف کمک کند، این ماده را با زعفران و کافور در داخل بینی می ریختندد تا بتواند صداع مربوط به سردی و تری را کاهش دهند، علاوه بر این استفاده از آن در تقویت مغز سرد مزاجان نیز موثر است و می تواند حالت عمومی آن ها را بهبود بخشد.

کمک به کاهش تب

در زمان های قدیم استفاده از جادو برای درمان بیماری رایج بوده، استفاده از مشک نیز در این دعا نویسی ها و جادو ها نقش داشته، در نوشتن انواع دعاها، طلسم ها، حرزها تعویذها به کار می رفته و این کار به خصوص در کاهش تب بسیار دیده می شده، آیات و دعاهایی را با مشک می نوشتند و به بازوی بیمار می بستند، برخی معتقدند مشک برای کاهش سموم گرما به ویژه در سفرهای بیابانی بسیار استفاده می شده است.

مشک آهو یا پادزهر

مشک می تواند مانند پادزهر عمل کند، این ماده در دفع سم ها و به خصوص سم گیاهان موثر است و از این جهت در اشعار و داستان های مختلف کلاسیک نیز به آن اشاره شده است، مشک در دفع ضرر دارو هایی که سقیاند نیز موثر است، البته در مصرف مشک نباید زیاده روی کرد چون مصرف بیش از حد آن می تواند خود به نوعی مانند سم عمل کند، در برخی از کتب طبی آمده که مشک چینی از سم های کشنده است، اما به طور کلی داروی دوا، المسک نیز که دارویی ترکیبی متشکل از چند ماده است جزء اصلی اش مشک است و به عنوان پادزهر به کار می رود.

بیشتر کردن حس خوب و شادی بخش بودن

از ویژگی های موثر دیگر این ماده این است که می تواند به افزایش شادی کمک کند، حالتی مستی آور دارد و ترکیب آن با عنبر و زعفران به این منظور بسیار به کار رفته است، به گلشکر نیز مشک سوده می افزودند و استفاده می کردند، گاهی اثر شادی بخش برخی از انواع مشک به طوری بوده که بسیاری مصرف آن را منع می کردند.

کمک به افزایش نیروی مغز

اگر می خواهید ذهنی هوشیارتر داشته باشید می توانید سراغ این ماده بروید، مشک مغز را تقویت می کند و تاثیر زیادی در بهبود فرایند کارکرد مغز دارد، از خشکی آن پیشگیری می کند و و باعث خوش شدن دماغ می شود، البته اگر از بیماری خاصی رنج می برید قبل از مصرف حتما باید با پزشک مشورت کنید.

کاهش علائم سرماخوردگی

مشک می تواند به پیشگیری از زکام کمک کند، سردی و هوای خنک را نفوذ ناپذیرتر کند و با بخور آن بدن سریع تر به حالت عادی خود برگردد، این ماده به کاهش تب نیز کمک می کند و معمولا سردی بدن را کاهش داده باعث درمان سریع تر و کاهش میزان دوران نقاهت می شود.

کاهش بیماری های بلغمی

مشک می تواند به از میان بردن عوارض بیماری های بلغمی کمک کند، این ماده سودا را افزایش می دهد و می تواند به گرم کردن بدن و کاهش سرد مزاجی کمک کند.

پیشگیری از سفیدی مو

اگر مغز پرستو را با یک حبه مشک و زیره خالص روی سر قرار دهید باعث می شود که موهایتان دیرتر سفید شود، استفاده از مشک در درست کردن خضاب نیز بسیار کاربرد داشته است.

کاهش علائم مربوط به صرع

طبق مشاهدات صورت گرفته مشک می تواند مشکلات مربوط به اختلالات روانی و صرع را کاهش دهد، اگر پارهای از دهنه با مشک سوده سه بار در بینی دیوانه یا مصروعی دمیده شود یا از بخور آن استفاده شود به کاهش علائم صرع کمک خواهد کرد.

تقویت نیروی جنسی

از جمله فواید بسیار مشهور مشک این است که استفاده از آن به عنوان ماده ای که به تقویت نیروی جنسی کمک می کند بسیار رایج است، این ماده حتی با عطر خود می تواند باعث تقویت بنیه شود، در گذشته برای کاهش ضعف اندام سردمزاجان بوی مشک و عود و معجون های مختلف گرم را استفاده می کردند.
این ماده تمایلات مربوط به عشق ورزی را افزایش میدهد و می تواند باعث افزایش کیفیت رابطه های جنسی شود.

مرهمی طبیعی برای بدن

می توان گفت محلول مشک خاصیتی مرهم مانند دارد، می توان آن را روی زخم های مختلف قرار داد، البته این مرهم بسیار دردناک است و باعث داد و بیداد بیمار می شود، پاشیدن مشک روی بریدگی و زخم می تواند به سریع تر بند آمدن خون و زخم کمک کند.

ضد عفونی کردن

مشک ماده ای ضد عفونی کننده نیز می تواند باشد، این ویژگی بخصوص زمان همه گیری وبا بسیار موثر است، در زمان وبا، هوای خانه را با عطر های سرد و خشک معطر می کردند، اما مشک با آنکه گرم است، مصلح و دافع ضرر وباست، گاهی برای دفع عفونت هوا، میانه سیب را تهی و آن را از مشک و گلاب و گاهی گلاب و صندل و چیزهای دیگر پر می کردند و روی آتش قرار می دادند، پراکنده شدن مشک در هوا یا سوزاندن آن در مجمر فقط برای خوشبو کردن هوا نبود بلکه فواید پزشکی مختلفی نیز داشته است.

درمان مشکلات مربوط به چشم و بینایی

مشک می تواند نیروی چشم را زیاد کند و باعث تقویت بینایی شود، این ماده نازکی و سپیدی چشم را برطرف می کند، در بیماری های مربوط به چشم، به اکتحال مشک بسیار سفارش کرده اند، در ساختن انواع کحل و توتیا نیز مصرف آن رایج است، افزودن مشک به سرمه باعث خوشبویی آن شده و کاربرد دارد، علاوه بر عطر خوش به تقویت بینایی و افزایش فواید سرمه نیز کمک می کند.

روش های استفاده از مشک به عنوان دارو:

حب: ساختن حب یا قرص از مشک از گذشته کاربرد داشته، به طوری که حتی از واحد های شمارش اصلی مشک حبه بوده، این روش استفاده برای رفع مشکلات مربوط به بنیه و تقویت بنیه و نیروی جنسی به کار می رفته است.
بخور: روش دیگری که در استفاده از مشک به کار می رفته بخور است، یعنی استعمال دود ماده، بخور دادن با مشک به درمان بیماری هایی همچون صرع و دیوانگی کمک می کند.
استفاده به شکل ضماد: استفاده از این ماده به شکل ضماد نیز دیده شده است، این کار به کاهش درد کمک می کند، برای از بین بردن استسقای طبلی نیز ضمادی از صندل و عود و لادن و مشک روی جگر می مالند، مالیدن روغن های گرم که در مشک حل شده باشند روی رحم نیز توصیه می شود و می تواند به دفع اختناق رحم کمک کند.
همراه داشتن! : شاید از عجیب ترین کاربردهای مشک این باشد که معتقد بودند همراه داشتن آن می تواند به درمان بیماری کمک کند، برای تقویت قوای جنسی همراه داشتن آن به خصوص در حمام بسیار توصیه می شده است.
نوشیدن: روش دیگر استفاده از مشک این است که آن را می نوشند، برای دفع بیماری ها، محلول مشک مانند پادزهر عمل می کند، برای از بین بردن اثرات خود زهر نیز به کار می رود، مقدار شربت مشک نیز مشخص است، هر بار مقدار آن نیم درهم باید باشد.
روش اکتحال: در این روش ماده را به چشم می کشیدند.
بو کردن: بو کردن مشک نیز خاصیت درمانی دارد، از این روش برای به هوش آوردن کسی که بی هوش شده نیز استفاده می کردند، برای دفع صداع نیز موثر بوده.
استنشاق: استنشاق کمی با بوییدن متفاوت است، به بینی کشیدن چیزی مایع که بسیار سیال باشد را استنشاق می گویند که از روش های استفاده کردن مشک هست.
طلا کردن: چیزهای رقیق القوام را که روی عضو بمالند طلا می گویند، طلا کردن مشک برای سکته و بیماری های سرد دماغی موثر است.
حقنه و فرزجه: حقنه یعنی استرسال مایعات بمعا، مستقیم و رحم است، حقنه مشک به رحم برای از بین بردن اختناق آن موثر است، فرزجه شافهای است که قبل و رحم را مخصوص باشد، فرزجه مشک در زمان زایمان موثر است.
سعوط و عطوس: سعوط یعنی چیزی را داخل بینی قرار دهند، عطوس یعنی دارو را در بینه بریزند و باعث عطسه شوند، عطسه باعث خارج شدن بیماری از بدن می شود، گرد مشک سوده به هر دو روش قابل استفاده است، در درمان صداعی که از سردی و تری باشد، گرد مشک را با زعفران و کافور در بینی می ریزند و صداع را اینگونه از بین می برند، سعوط مشک برای سکته هم مفید است، دمیدن مشک در بینی دیوانگان و مصروعان سودمند است.

مشک مصنوعی چطور به دست می آید؟

مشک مصنوعی نیز سابقه ای طولانی در تجارت دارد و از مهم ترین موارد مورد استفاده در صنعت عطر سازی است، این ماده عطر مخصوصی دارد و می تواند انواع حیوانی، میوه ای و گلی داشته باشد، اهمیت آن به دلیل توانایی اش در تثبیت ترکیبات است، افزایش تثبیت باعث افزایش کارایی رایحه ها از طریق کاهش آزادسازی مواد فرار و در نتیجه ماندگاری بالای عطر و ثبات در بوی منتشر شده می شود.
مشک مصنوعی طیف گسترده ای از مواد مختلف را تشکیل می دهد، از نظر تجاری هم مشتقاتی اهمیت دارند که از نیترو باشند، چند حلقه ای ها و ماکرو حلقه های نیز اهمیت ویژه ای دارند، به همین دلیل تا سال های طولانی مشک های نیترو در بازار مسلط بودند، از سال 1983 سهم آن ها به طور مداوم کاهش پیدا کرده است.
در سال 1987 کل مقدار ترکیب های مشک تولید شده در سراسر جهان که 7000 تن بود شامل 61 درصد چند حلقه ای، 35 درصد مشک نیترو و 3 تا 4 درصد ترکیبات ماکرو حلقه ای بود.

مشک سفید چیست؟

مشک سفید همان مشک مصنوعی است که به دلیل استفاده زیاد به این نام نیز شناخته می شود، در واقع مشک مصنوعی بیشتر از مشک عادی در عطرسازی به کار می رود و علت اصلی آن این است که آهوی ختن در معرض خطر قرار دارد و ممکن است با استخراج عطر کشته شود، مشک سفید خود به سه نوع مختلف تقسیم می شود، نیترو آروماتیک، چند حلقه ای و ماکرو حلقه ای که دو نوع اول کاربردهای گسترده ای در صنعت دارند و از مواد آرایشی تا مواد شوینده را در بر می گیرند.

خطرات استفاده از مشک نوع نیترو آروماتیک و چند حلقه ای ها:

با این که این دو نوع مشک کاربرد بسیار گسترده ای در صنعت دارند اما مصرف آن ها برای انسان به هیچ عنوان توصیه نمی شود، طبق تحقیقات صورت گرفته این مشک ها در نمونه های انسانی و محیطی خاصیتی سرطان زا دارند و مصرف آن ها در بسیاری از مناطق دنیا ممنوع شده است، انتظار می رود به جای این دو نوع ترکیبات مشک ماکرو حلقه ای جایگزین شود زیرا به نظر می رسد ایمن تر باشد.

موارد استفاده از مشک آهو

این ماده معمولا به عنوان رایحه پایه در انواع عطرهای مختلف به کار می رود، البته باز هم چالش ها و مقررات مربوط به استفاده از نوع مصنوعی آن و اثر مضر آن بر سلامتی انسان وجود دارد، مشک مصنوعی یک عطر و طعم دهنده است و در انواع لوازم آرایشی و بهداشتی، مراقبت های شخصی، صابون و مواد شوینده، مواد غذایی، محصولات خانگی و موارد دیگر به کار می رود، استفاده از مشک مصنوعی جدا از کاربرد آن در صنعت مراقبت شخصی معمولا برای مصارف پزشکی نیز کاربرد دارد، مشک می تواند باعث افزایش ماندگاری عطر روی پارچه ها شود و به همین دلیل استفاده از آن در انواع شوینده ها نیز دیده می شود.

بهتر است زیاد سراغ مشک مصنوعی نروید

مشک مصنوعی طبق تحقیقات صورت گرفته می تواند برای انسان ضرر داشته باشد، این ماده به هر حال شیمیایی است، از طریق پوست جذب می شود و استنشاق یا خوردن آن می تواند از روش های انتقال آن به بدن انسان باشد، اختلال غدد درون ریز، سمیت اندام، سمیت تولید مثل و تجمع زیستی در رابطه با مشک مصنوعی ممکن است پیش بیاید.

استفاده از مشک مصنوعی در جهان

به دلیل ضررهایی که این مشک می تواند برای انسان داشته باشد مصرف آن در جهان با محدودیت های زیادی مواجه است، برخی از مشک های مصنوعی در کشورهایی مانند ژاپن و کشورهای اروپایی کلا ممنوع هستند، استفاده از روغن های طبیعی و سایر رایحه های طبیعی مشتق شده از نظر بیولوژیکی از عوامل اصلی مهار تقاضای مشک مصنوعی است.
در سال 2020 بازار جهانی مشک 160 میلیون دلار ارزیابی شده بود و پیش بینی می شود تا سال 2023 با نرخ رشد مرکب سالیانه 8/0 در دوره پیش بینی، به 170 میلیون دلار برسد.
در سال 2017 بازار جهانی مشک مصنوعی توسط چین هدایت شد، اروپا دومین بازار بزرگ منطقه ای بود، در حال حاضر تولید کنندگان عمده مشک مصنوعی در چین و اروپا متمرکز شده اند، در سطح جهانی، بازار مشک عمدتا توسط تقاضای روز افزون برای مواد شیمیایی خانگی هدایت می شود.

عطر مشک جامد چیست؟

عطر مشک جامد عطری است که بر خلاف عطر های دیگر همان طور که از نامش پیداست شکل جامد دارد و درصد قابل توجهی از آن مشک است، این ماده ماندگاری بالایی دارد، در تمام فصول نیز استفاده می شود.

عطر مشک کدلی

یک عطر زنانه که از مشک به دست می آید نوع کدلی است که عطری خنک و شیرین است و در فصل بهار و تابستان مناسب است، این با انواع پوست سازگاری داشته و قدرت پخش بو و ماندگاری بالایی دارد، نت های تشکیل دهنده عطر مشک کدلی شامل: مشک، ترنج، زنجبیل، نارنگی و گل یاسمن است که محصولی جذاب و فریبنده را خلق کرده اند.

عطر مشک ختن

عطر مشک مردانه ختن (Musk khatan) دارای رایحه گرم و تند است، این عطر برای استفاده در فصل زمستان و محافل رسمی بسیار مناسب بوده و ماندگاری فوق العاده ای دارد.

عطر مشک ابیض

عطر مشک ابیض یا سفید عطری است که رایحه آن خنک و ملایم است، این محصول یکی از عطرهای معروف و پرطرفدار زنانه و مردانه است، که ماندگاری و قدرت پخش بوی بسیار بالایی دارد، این عطر مشک زنانه و مردانه برای تمامی فصول سال مناسب است، اما قیمت بالایی دارد و موجب معطر شدن شما می شود.

سوالات رایج:

برای به دست آوردن یک کیلوگرم دانه مشک طبیعی به چند آهو نیاز است؟

برای به دست آوردن یک کیلو گرم دانه مشک حدودا 30 آهوی ختن باید قربانی شوند.

مزاج مشک چیست؟

این ماده مزاجی گرم و خشک دارد.