Menu
مزاج در واقع ویژگی های خلقی و جسمی افراد هستند که در اثر نوع تغذیه، سبک زندگی و محیط ایجاد می شوند. به طور کلی چهار نوع مزاج مختلف داریم. مزاج هر فرد می تواند بر روی کیفیت زندگی او تاثیر بگذارد. برای ایجاد تعادل در بدن و خلق و خو برخی افراد نیاز به اصلاح مزاج و ایجاد تعادل در بدن خود دارند. در این مطلب علاوه بر معرفی انواع مزاج و خصوصیات افراد با مزاج های مختلف، به راهکار هایی برای تغییر و تعدیل مزاج اشاره خواهیم کرد.
مزاج و طبع دو واژه ای هستند که در طب سنتی بسیار مورد استفاده قرار می گیرند و متخصصین طب سنتی معمولا بر اساس این دو ویژگی اقدام به تجویز دارو های گیاهی و درمان های مختلف می کنند. در ابتدا لازم است بدانیم که طبع و مزاج دو مفهوم کاملا مجزا از یکدیگر هستند و نمی توان آنها را به جای هم به کار برد. طبع در واقع ویژگی های ارثی و غیر قابل اکتساب بدن یک انسان است که از بدو تولد با اوست و نمی توان با تغییر سبک زندگی آن را تغییر داد. طبع هر فرد تحت تاثیر وراثت، محیط جغرافیایی و نوع تغذیه می تواند متفاوت باشد. به طور کلی یه نوع طبع مختلف گرم، سرد و معتدل می تواند بر انسان حاکم باشد.
اما مزاج از ترکیب عناصر چهارگانه آتش، خاک، باد و آب در بدن انسان به وجود می آید. به طور کلی هر فردی می تواند با شناخت مزاج و عنصر خاص خود و اصلاح سبک زندگی در جهت تعدیل مزاج زندگی بهتر و بدن سالم تری داشته باشد. توجه کنید که مزاج یک فرد را نمیتوان تغییر داد اما می توان با رعایت برخی نکات نسبت به تعدیل آن اقدام کرد که این خود روی کیفیت زندگی و خلقیات فرد تاثیر مثبت فراوان دارد.
به طور کلی چهار نوع مزاج وجود دارد که هر فرد می تواند با توجه به ویژگی های جسمی و روحی خود و انجام برخی تست های مزاج شناسی یا مشورت با متخصصین در این امر به تشخیص مزاج خود اقدام کند. انواع مزاج ها به شرح زیر است :
صفراوی (گرم و خشک)، عنصر آتش
دموی (گرم و تر)، عنصر باد
بلغمی (سرد و تر)، عنصر آب
سوداوی (سرد و خشک)، خاک
هر یک از مزاج های چهارگانه باعث ایجاد ویژگی های منحصر به فردی در فرد دارنده این مزاج می شود. که در ادامه به این ویژگی ها اشاره می کنیم :
مزاج صفراوی، گرم و خشک است و با عنصر آتش شناخته می شود. افراد دارای این مزاج معمولا لاغر اندام هستند ولی استخوان بندی درشتی دارند. چاقی در این افراد به ندرت دیده می شود. از گرما بیزارند و در تابستان اذیت میشوند، عطش دارند و بیشتر میل به خوردن ترشیجات و غذاهایی با طبع سر و همچون خیار و کاهو دارند. علاقه به شیرینی جات در این گروه به ندرت دیده می شود.
پوست صفراوی ها گندمگون است و گاه به زردی می گراید و این به دلیل غلبه صفرا در بدن است. رنگ چشم ها معمولا میشی رنگ است. صفراوی ها عروق درشت و برجسته و نبض قوی دارند. بدنشان کم است و بیشتر دچار طاسی و کم مویی سر می شوند. این افراد قدرت جسمانی بالا دارند و سرعت عمل، قدرت یادگیری، حافظه و… این این افراد در سطح خوبی قرار دارد. زود جوش و اجتماعی هستند و در عین حال زود عصبانی و زود آرام می شوند. پرحرف، چالاک، منظم و عجول هستند. خواب کمی دارند و میل جنسی در این گروه بالاست.
دموی مزاج ها، در واقع گرم و تر هستند و عنصرشان، باد است. این گروه از افراد جثه درشت و عضلانی دارند. موهایشان پرپشت و پوستشان سرخ و سفید است. خوب می خوابند اما تحمل کم خوابی را نیز دارند. پوست مرطوب و نرمی دارند و دچار خشکی پوست نمی شوند. نبض دموی های پر و قوی است و عروق در ناحیه دست ها برجسته می باشد. این گروه به سرما یا گرما واکنش خاصی نشان نمی دهند اما تحمل سرما برایشان آسان تر است. به شیرینی و ترشی علاقه مند هستند. دموی ها افرادی صمیمی، خوشرو، جسور، باهوش، ریسک پذیر، تا حدودی منظم، پرانرژی و سرزنده هستند. این گروه میل جنسی و توان جنسی بالایی دارند و مستعد ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی از جمله فشار خون هستند.
مزاج بلغمی دارای طبیعت سرد و تر است که عنصر آب می باشد. افراد بلغمی هیکلی درشت، چاق و پر از چربی، پوستی روشن و سفید و موهایی بور دارند، عموما دچار سردی معده و چاقی شکمی یا چاقی در قسمت پهلو ها می باشند. این گروه در هوای سرد بسیار اذیت می شوند و در گرما نیز از تعریق سرد رنج می برند. بلغمی ها زیاد می خوابند و عموما دچار خستگی زودرس هستند. این افراد به دلیل غلبه سردی بر بدن دچار درد های متعدد در ناحیه کمر، زانو و مفاصل می شوند که می تواند بیماری هایی همچون روماتیسم و آرتروز را به دنبال داشته باشد.
افراد دارای مزاج بلغمی پوستی سرد و مرطوب دارند، پرخواب، کسل، کم جنب و جوش، فراموشکار،، تسلیم پذیر، آرام، بی خیال، کم اراده، تاثیر پذیر، محتاط و دوراندیش هستند. این گروه اجتماعی نیستند، قدرت حافظه و یادگیری پایینی دارند و عملکرد های شناختی در آن ها معمولا ضعیف است. بلغمی ها به دلیل غلبه سردی و رطوبت بر بدن میل و توان جنسی پایینی دارند.
مزاج سوداوی، سرد و خشک است و با عنصر خاک شناخته می شود. افراد دارای این مزاج اندامی لاغر، تکیده و پوستی تیره و سرد دارند، بدنشان کم مو است و کمتر دچار ریزش مو میشوند. پوست این افراد معمولا خشک است. جز افرادی هستند که علیرغم داشتن اشتهای زیاد و حتی کاذب کمتر دچار چاقی و اضافه وزن می شوند. این افراد مستعد ابتلا به افسردگی هستند، از فکر و خیال زیاد دچار بی خوابی می شوند، افرادی دیرجو‌ش و درون‌گرا هستند و بسیار زود قضاوت گر و زود رنج می باشند. مصرف غذاهایی با طبع سرد در سوداوی ها باعث تشدید مشکلات این افراد خواهد شد.
هر انسانی لازم است برای ارتقا کیفیت زندگی و سلامت جسم و روح خود، مزاج خود را تعدیل کند. اعتدال مزاج یعنی اخلاط موجود در بدن در تعادل باشند و هیچ یک بر دیگری غلبه نکند. برای این کار لازم است بعد از شناخت مزاج حاکم بر بدن خود، مطابق دستورالعمل های موجود اصول تغذیه ای و رفتاری خاصی را به کار ببندیم. توجه کنید که مزاج ها را نمی توان تغییر داد اما می توان با رعایت نکات تغذیه ای و اصلاح سبک زندگی در جهت تعدیل اخلاط چهارگانه در بدن گام برداشت و از این طریق باعث افزایش سلامت عمومی بدن شد. هیچ یک از مزاج ها به دیگری برتری ندارند و این باور که داشتن مزاج گرم بهتر از مزاج سرد است یا دموی ها بهتر از صفراوی ها هستند، اصلا درست نیست. همه افراد با هر مزاجی که دارند باید سعی در تعدیل مزاج و کنترل اخلاط داشته باشند. گرمی و سردی بیش از حد هر دو مضر هستند.
این افراد همان طور که اشاره کردیم گرم و خشک هستند و توصیه می شود، با مصرف غذا های سرد و تر به سوی اعتدال مزاج حرکت کنند. توجه کنید که مصرف غیر اصولی و نا متعارف سردی ها اصلا توصیه نمی شود، بلکه این کار باید به آرامی و در دوره زمانی نسبتا طولانی انجام بگیرد. برای اصلاح و تعدیل مزاج در صفراوی ها لازم از میزان حرارت کبد کاسته شود و رطوبت بدن افزایش یابد، در این صورت خشکی پوست کاهش یافته و مشکلات پوستی همچون کهیر و اگزما نیز به حداقل می رسد. به افراد صفراوی توصیه می شود مصرف و مایعات را افزایش دهند، از مصرف غذاهایی با طبع گرم و خشک خودداری کرده و مصرف ادویه های تند، غذا های چرب و سنگین، سرخ کردنی ها و آجیل ها را به حداقل برسانند. مصرف مشروبات الکلی و دخانیات را به حداقل رسانده و برای کاهش حرارت بدن از زرشک، قیسی، برگه زردآلو، و چای حاوی عصاره لیمو عمانی در طول روز بهره ببرند.
نکته اصلی در اصلاح و تعدیل مزاج دموی ها کنترل بخارات محبوس در بدن این افراد است تا از غلبه دم بر بدن جلوگیری شود. به افراد دارای مزاج دموی توصیه می شود حتما ورزش کنند،از جر و بحث و عصبانیت پرهیز نمایند. هنگام نوشیدن آب آرامش داشته باشند. برای حمام کردن از آب هم دمای بدن خود استفاده کنند و مدت زمان استحمام را به حداقل برسانند. نوشیدن آب هنگام غذا خوردن برای این گروه مضر است. غذا های شیرین و چرب نباید استفاده کنند و مصرف لبنیات پرچرب را کاهش دهند. غذا هایی با طبع گر و از را استفاده نکنید و مصرف نمک، ادویه ها و آجیل را محدود نمایید. به افراد دموی توصیه می شود از دیر خوابیدن خودداری نمایند و خواب کافی داشته باشند. غذا های سالم و بخارپز و استفاده از میوه ها و سالاد های تازه بهترین گزینه برای افراد دموی است.
به عنوان مثال استفاده از ترشی های طبیعی هم چون لیمو ترش، آلو بخارا، زرشک و… برای دموی ها مفید است، خیس خورده برگه زردآلو، انجیر، هلو، انار، کاهو، خیار، سوپ جو، روغن زیتون، جوانه حبوبات و غلات مانند گندم، خاکشیر، کدو خورشتی، آب زرشک و… از دیگر مواد غذایی توصیه شده برای دموی هاست. در مقابل استفاده از ادویه های تند، شیرینی‌جات، غذا های چرب و سرخ شده، کره و خامه، گوشت زیاد، غذاهای نشاسته ای مانند نان، نمک، دوغ و نوشابه، سیر، سرکه، سس ها، خرما، ماست و بادمجان و… به افراد دارای مزاج دموی توصیه نمی شود.
در کل دموی ها بهتر است از غذاهای سالم در حجم کم و کم نمک استفاده کنند. نوشیدن آب مابین غذا و دو ساعت بعد از غذا توصیه نمی شود. یکی از بهترین راه ها برای کنترل دم در بدن این افراد حجامت است.
در مزاج بلغمی به دلیل غلبه سردی و رطوبت بر بدن فرد اغلب احساس رخوت، سستی و خواب آلودگی دارد و معمولا خیلی زود خسته می شود. برای اصلاح مزاج این گونه افراد توصیه می شود از مصرف غذاهایی با طبع سرد و مرطوب مانند مرغ، ماهی، لبنیات، برنج و… خودداری کنند. ورزش و پیاده روی یکی از توصیه های اساسی برای افراد بلغمی به شمار می رود. مصرف نمک در این گروه باید محدود باشد و برای گرم نگهداشتن بدن می توان از روغن های گیاهی با طبع گرم برای ماساژ بدن استفاده کرد که باعث رفع سردی می شود. افراد بلغمی نباید از غذا های سرد استفاده کنند و هنگام استفاده بهتر است آنها را با ادویه های گرم تعدیل نمایند، مثلا برنج را با زیره استفاده کنند. بجای نوشیدن چای که طبع سردی دارد، دمنوش های گرم مانند دمنوش دارچین و هل را جایگزین نمایند. ترشی ها، سرکه، عدس، سیب زمینی، خیار پوست کنده، قارچ، میوه های کال و نارس، نارنگی، کیوی، نوشیدنی های گازدار، قهوه، نسکافه، ماش، سوپ جو، کدو، انواع سس ها، گوشت های سفید مانند گوشت مرغ، ماکارونی، چیپس، پفک و… نباید توسط افراد بلغمی مصرف شود و در صورت استفاده حتما باید با مصلح مناسب آن باشد. چون این مواد غذایی باعث افزایش خلط بلغم در بدن شده و سیستم ایمنی را سرکوب می کنند. مصرف لبنیات همچون ماست، شیر، دوغ، پنیر و… نیز به هیچ عنوان برای این گروه مناسب نیست.
در مقابل مواد غذایی همچون شوید، زیره، زنجبیل، میوه های رسیده و شیرین، چغندر، شلغم، هویج، ترب سیاه و سفید، نعناع، ریحان، ترخون، عسل، ارده، شیره خرما، گوشت های گرم مانند گوشت بلدرچين، شتر، گوسفند و… به صورت کباب شده، سیر، موسیر، دانه خردل، مرزه، تره و… موادی هستند که مصرف آنها به افراد بلغمی مزاج به شدت توصیه می شود.
هدف اصلی از اصلاح و تعدیل مزاج در افراد سوداوی افزایش امید به زندگی و کاهش استرس ها، تنش ها و افسردگی در این گروه است. مزاج سرد و خشک اغلب با ناامیدی همراه است. محدود کردن مصرف غذاهای سرد و داشتن رژیم غذایی گرم و مرطوب می تواند بسیار کمک کننده باشد. ورزش روزانه و قرار گرفتن در اجتماع بسیار مفید است، اغلب به افراد سوداوی توصیه می شود از تنها ماندن و یا گوش سپردن به درد و دل های دیگران خودداری کنند. مصرف دخانیات، غذاهای مانده و بیات ، غذاهای سرخ شده، فست فود، پنیر، خشکبار، نوشیدنی های گازدار، بادمجان، غذا های نمک سود، ماهی، ترشیجات و آب سرد برای سوداوی ها به هیچ وجه توصیه نمی شود.
در مقابل استفاده از کلیه گرمی جات برای سوداوی ها مفید است، گوشت های گرم مانند گوشت گوسفند، شتر، بوقلمون، سبزیجاتی مانند ریحان، تره، مرزه، جعفری و انواع کلم ها، انجیر، خرما، زعفران، کشمش و… برای سوداوی مزاج ها بسیار مفید است.
برای رسیدن به اعتدال مزاج بهتر است نکات زیر را رعایت کنید :
-هرگز نمی توان نظر قطعی در مورد طبیعت و مزاج بدن یک فرد داد، تست های مزاج شناسی موجود در سایت های مختلف تا حدود زیادی نتیجه درستی دارند، اما برای اطمینان از مزاج خود بهتر است با متخصص طب سنتی مشورت نمایید.
-داشتن طبع گرم به معنای عدم مصرف مواد خوراکی با طبع گرم نیست بلکه آنها را باید با مصلح مناسب میل نمایید.
-مصرف مداوم غذاهایی با طبع گرم یا سرد به هیچ وجه توصیه نمی شود.
-بهتر است در طول روز از مصرف گرمی جات زیاد و در شب از مصرف سردی ها خودداری نمایید.
-افرادی که مزاج سردی دارند، بهتر است هنگام مصرف غذاها با مزاج سرد حتما از ادویه های گرم برای اعتدال طبع مواد غذایی بهره بگیرند.
-نوشیدن آب سرد و میان غذا خوردن به هیچ یک از گروه ها توصیه نمی شود، بهتر است روزانه از 8 لیوان آب ولرم در مواقعی غیر از غذا خوردن استفاده نمایید.
– وقتی به کسی با مزاجی خاص توصیه می شود از ماده غذایی خاصی استفاده نکند، منظور عدم استفاده مطلق آن نیست. بلکه می تواند با مصلح مناسب از آن مصرف نماید. مثلا مصلح تخصصی برای ماست زنیان است و اگر ماست را همراه با پودر زنیان میل کنید نه تنها دچار سردی نمی شوید، بلکه از فواید ماست برای سلامتی بهره مند می گردید.
-رژیم غذایی برای اعتدال مزاج هر فردی متناسب با خصوصیات و ویژگی های فیزیکی خاص آن فرد باید توسط متخصص طب سنتی ارائه شود و در اینجا تنها نکات کلی درباره اعتدال مزاج ذکر شده است.
مزاج های پایه چهارگانه اگر به طور کامل بر بدن فرد حاکم باشند، هر کدام با توجه به ویژگی های خاصی که دارند موجب ایجاد حالات خلقی و روانی و بیماری های جسمی خاص در فرد می شوند. مثلا همانطور که اشاره کردیم مزاج سوداوی منشا ایجاد بیماری افسردگی است. بنابراین هدف از اعتدال و اصلاح مزاج رسیدن به تعادل کلی بدن از نظر سلامتی روح و جسم است و در این زمینه نیز اصلاح تغذیه و افکار و روحیات بسیار کارساز است. بسیاری از افراد هستند که با اصلاح مزاج از کیفیت بالایی در زندگی برخوردارند، مثلا فردی با مزاج صفراوی می تواند با اعتدال مزاج و کنترل خلط صفرا در بدن خود بر نقطه ضعف های شخصیتی مانند زود عصبانی شدن وازکوره در رفتن غالب شود و زندگی آرامی داشته باشد. بنابراین توصیه می شود. در گام اول حتما نسبت به شناخت مزاج خود اقدام کنید، آن وقت خواهید دید که بسیاری از مشکلات و بیماری ها ریشه مزاج شما دارد و سپس با مشورت متخصصین واجد شرایط در این زمینه و اصلاح سبک زندگی در جهت اصلاح و تعدیل مزاج خود گام بردارید تا از سلامتی کامل جسم و روح برخوردار شوید.