تفاوت عرق، عصاره و اسانس گیاهی

عرقیات گیاهی، عصاره و اسانس ها همه جز محصولات طبیعی و گیاهی هستند که هر کدام کاربرد خاص خود را دارند و برای منظور خاصی در طب سنتی مورد استفاده قرار می گیرند. شايد برای شما هم جالب باشد که بدانید مثلا یک عرق گیاهی محصولی متفاوت تر نسبت به یک اسانس یا عصاره گیاهی است و برای تولید هر کدام روند جداگانه ای طی می شود. در این مطلب شما را با نحوه تهیه هر یک از این محصولات و تفاوت ها و شباهت‌های آنها آشنا خواهیم کرد.

تفاوت عرق و اسانس و عصاره گیاهی

گیاهان از ابتدای حیات بشر مورد استفاده انسان ها قرار گرفته چه به صورت غذا و چه به صورت دارو. استفاده از گیاهان دارویی به صورت های مختلف در طول زندگی انسان بسیار رایج بوده است و امروزه نیز با پیشرفت علم و مطالعات گسترده انجام گرفته در مورد انواع گیاهان و ترکیبات ویژه موجود در ترکیبات هر کدام از آنها، استفاده از گیاهان دارویی بیش از پیش رونق گرفته است به طوری که درصد قابل توجهی از مردم استفاده از گیاهان دارویی را به دارو های شیمیایی ترجیح می دهند. از گیاهان به صورت های مختلفی می توان استفاده کرد، از جمله رایج ترین روش های استفاده از گیاهان و بهره مندی از فواید آنها استفاده از دمنوش ها، چای، عصاره گیاهی، عرقیات و اسانس ها می باشد. هر کدام از موارد بالا محصول جانبی از گیاهان هستند که بسته به موارد مصرف هرکدام ویژگی ها و خواص خاص خود دارند.

عرق گیاهی چیست؟

نام عرقیات گیاهی همچون عرق نعنا، عرق کاسنی، عرق شاتره و… برای همه ما آشناست و بار ها از آنها استفاده کرده ایم. عرقیات گیاهی در واقع جوشاندن یک گیاه یا ترکیبی از چند گیاه مختلف در آب و تقطیر بخار حاصل از آن است. به عنوان مثال برای تهیه یک عرق گیاهی همچون عرق نعنا لازم است برگ های گیاه نعنا در دیگ های بزرگ و مخصوص عرق گیری به همراه آب جوشانده شوند، سپس بخار حاصل از این جوشاندن از طریق لوله هایی مخصوص سرد شده و در ظرف دیگر به عنوان عرق گیاه نعنا جمع آوری می شود. ممکن است روی بسته بندی برخی از عرقیات گیاهی نام دو آتیشه به چشمتان خورده باشد، این به این معناست که مایع جمع آوری شده پس از عمل تقطیر را دوباره در دیگی بزرگ به همراه برگ های گیاه می جوشانند و فرآیند تقطیر را دوباره تکرار می کنند. عرق گیاهی دو آتیشه غلظت و کیفیت بهتر و بیشتری نسبت به نوع اول دارد.
اما برخی نکات باید هنگام عرق گیری رعایت شود. مردم از عرقیات گیاهی برای رفع مشکلات و بیماری های خود استفاده می کنند. بنابراین اگر این محصول کیفیت لازم و کافی را نداشته باشند ممکن است به جای سود رساندن، باعث آسیب به فرد مصرف کننده نیز شود.
گیاهی که قرار است عرق آن تهیه شود باید کاملا تمیز شده و عاری از خاک و گرد و غبار و قیمت های چوبی گیاه باشد، چون وجود چوب در دیگ بخار باعث ایجاد متانول می شود که الکی بسیار سمی و کشنده است.
رعایت نکات بهداشتی هنگام عرق گیری بسیار مهم است. نباید هیچ گونه آلودگی میکروبیولوژیکی متوجه مواد اولیه و ابزار های مورد استفاده در فرآیند تهیه عرق گیاهی شود. بسته بندی و درج تاریخ تولید و انقضا بر روی محصول نهایی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
سعی کنید حتما از عرقیاتی که بسته بندی معتبر و تاریخ تولید و مصرف دارند استفاده نمایید. عرق گیاهی نباید حالت کدر داشته و ناخالص باشد. از تهیه عرقیات گیاهی با نام و بسته بندی مجهول خودداری نمایید.
در نهایت می توان گفت که عرقیات گیاهی در واقع بخار سرد شده حاصل از گیاهی خاص هستند که تمام خواص مربوط به آن گیاه را در خود دارند و می توانند مورد استفاده دارویی و غذایی قرار بگیرند. اما نباید به طور خودسرانه و خارج از عرف مصرف شوند. چون هر ماده ای با توجه به طبع و ویژگی های خاص خود آثار متفاوتی در بدن افراد مختلف بر جای می گذارد و نمی توان از نسخه ای واحد برای رفع بیماری دو نفر با مشکل یکسان استفاده کرد. سعی کنید حتما با مشورت متخصصان حوزه طب سنتی اقدام به استفاده دارویی از عرقیات گیاهی نمایید. از این محصولات می توان برای طعم دهی به غذا ها و نوشیدنی ها نیز بهره برد. عرقیات گیاهی را محیطی خنک و تاریک نگهداری کنید و آنها را پس از گذشت تاریخ انقضا به هیچ وجه مورد استفاده قرار ندهید.

عصاره گیاهی

عصاره گیری گیاهی به فرآیند جداسازی تمام مواد مفید موجود در یک گیاه، همچون فلاونوئیدها، تانن ها، آنتی اکسیدان ها، ویتامین ها و… اطلاق می شود. عصاره غلیظ است و شدت اثر آن نسبت به سایر محصولات جانبی تهیه شده از یک گیاه بیشتر است. در عصاره گیری از روش های شیمیایی و حلال های خاصی برای استخراج عصاره یک گیاه خاص استفاده می شود. برای این منظور از تمام قسمت های گیاه می توان استفاده کرد. برگ، گل، پوست، ریشه، میوه، دانه و… همه می توانند در تهیه عصاره استفاده شوند. بستگی به نوع گیاه دارد که از کدام قسمت آن عصاره تهیه شود. برخی گیاهان دارای قسمت های سمی هستند، مثلا گل گیاهی مصرف دارویی دارد اما ریشه آن سمی است و نباید مورد استفاده قرار گیرد.
عصاره ها باید غلیظ، شفاف و بدون کدورت و رسوب باشند. عصاره های گیاهی را به صورت پودر جامد، نیمه جامد یا مایع می توان تهیه کرد و این بستگی به میزان تغلیظ عصاره حاصل دارد. برای تهیه عصاره های گیاهی از دستگاه های مخصوص و آزمایشگاه های مجهز استفاده می کنند. به طوریکه تقریبا تمام فرآیند به صورت اتوماتیک وار و توسط برنامه ای که از پیش به دستگاه استخراج داده شده است، انجام می گیرد. حلال ها نیز عضو اصلی عصاره های گیاهی هستند، معمولا هنگام تهیه عصاره بسته به نوع گیاه مورد استفاده از آب، روغن یا الکلی خاص به عنوان حلال استفاده می شود. می توان گفت عصاره به نوعی شیرابه گیاه است که تمام مواد مفید آن را دارا می باشد و رایحه ای شبیه به گیاه اولیه دارد. عصاره گیاهی به نوعی شامل اسانس گیاهی هم می شود.

اسانس گیاهی

اسانس ها ترکیبات طبیعی است که از گیاهان مختلف استخراج می شود و با عطر و طعم غلیظ مشخص می شود، این ترکیبات با فرآیندهای طبیعی و آهسته خاصی استخراج می شوند و سپس عصاره غلیظ با چند روغن حامل مخلوط می شوند. اسانس گیاهی در واقع ترکیبات روغنی جدا شده از از یک گیاه است که به روش های مختلفی از جمله تقطیر گیاه، جوشاندن، پرس کردن به ویژه پرس سرد و… تهیه می شود. اسانس ها ترکیبات گیاهی معطر هستند که رایحه ای همچون گیاه اولیه دارند و از آنها در آروماتراپی به طور گسترده استفاده می شود. قرن هاست که اسانس ها به عنوان یک داروی جایگزین در درمان بیماری ها مورد استفاده قرار گرفته اند. روغن‌های ضروری یک عنصر ضروری در لوازم آرایشی پوست و مو هستند. و رایحه آن می تواند ذهن، تناسب اندام و خلق و خوی ما را بهبود بخشد. اسانس‌ها از گیاهان، گل‌ها و گیاهان استخراج می‌شوند و کاربردها و فواید مختلفی دارند. نحوه استخراج اسانس ها در حفظ ویتامین ها و فواید آن ها تفاوت ایجاد می کند و بهترین اسانس ها آنهایی هستند که به روش پرس سرد تهیه می شوند. اسانس‌ها در بیشتر قسمت‌های گیاه معطر در گل‌ها، برگ‌ها، ریشه‌ها، میوه‌ها، ساقه‌ها، دانه‌ها و در تمام قسمت‌های گیاه یافت می‌شوند. در تهیه اسانس ها به روش تقطیر علاوه بر اسانس، عرق گیاهی نیز تولید می شود.
اسانس ها یا روغن های ضروری اکثرا فرار هستند و اگر در معرض هوا قرار بگیرند، تبخیر می شوند بدون اینکه لکه چربی از خود بر جا بگذارند.
اسانس ها معمولا در بهبود خلق و خو و آرامش اعصاب بسیار مفیدند و در رایحه درمانی استفاده های گسترده ای از آنها می شود. از جمله اسانس های معروف می توان به اسانس اسطوخودوس، اسانس نعنا و… اشاره کرد. هر اسانس با توجه به محتویات سازنده اش آثاری متفاوت بر بدن انسان دارد. اسانس ها به شدت تحت تاثیر نور، حرارت و رطوبت قرار می گیرند، بنابراین توصیه می شود آنها را در ظروف شیشه ای تیره رنگ، در بسته و محیط های خنک و تاریک نگهداری نمایید.

اسانس ها را می توان به روش های مختلفی استفاده کرد که مهمترین آنها عبارتند از:

-روغن ها را روی پوست ماساژ دهید.
-عطر اسانس ها را استشمام کنید.
-چند قطره به آب گرم داخل وان اضافه کنید یا چند قطره را به شستشوی صورت خود اضافه کنید.
شایان ذکر است که اسانس ها عموماً برای مصرف خوراکی مناسب نیستند و فقط برای مصارف خارجی توصیه می شوند.
اگرچه اسانس‌ها روغن‌های طبیعی و موثری هستند و عموماً بی‌خطر تلقی می‌شوند، اما استفاده نادرست از آن‌ها ممکن است مضرات زیادی داشته باشد که برخی از مضرات احتمالی آن عبارتند از:راش، آسم، سردرد، واکنش های آلرژیک و… .

نتیجه گیری

به طور کلی می توان گفت که عصاره های گیاهی بسیار قوی تر از اسانس ها و عرقیات هستند و تمام مواد موثر و خواص موجود در گیاه مادر را در خود دارند. عصاره ها نسبت به اسانس ها غلیظ هستند و عرقیات حالت روان تری نسبت به هردو دارند. در تهیه برخی عصاره ها از روغن ها به عنوان حلال استفاده می شود که در آخر از عصاره جدا می گردد، اما اسانس ها خود روغن های ضروری استخراج شده از گیاهان هستند که بسیار فرار هستند. عرق های گیاهی دارای درصد خلوص کمتری نسبت به اسانس و عصاره هستند و اثر گذاری ضعیف تری نسبت به این دو دارند. نمی توان از همه گیاهان اسانس به دست آورد چون تنها درصد کمی از گیاهان هستند که دارای اسانس های دارویی و معطر ند. در ترکیب عرقیات گیاهی مقدار زیادی آب به همراه درصدی از اسانس گیاهی وجود دارد.
توجه داشته باشید که موارد استفاده از عصاره و اسانس و عرقیات گیاهی هر کدام با هم متفاوت است و هر فرد بسته به نوع مشکل و بیماری که دارد می تواند از هر کدام این محصولات استفاده نماید، اما استفاده خودسرانه و بیش از اندازه یا ترکیب و استفاده از عصاره و عرقیات گیاهی مختلف با یکدیگر نه تنها سودی برای بدن ندارد بلکه می تواند بسیار آسیب زا و حتی کشنده باشد. توصیه ما همیشه بر این است که ابتدا سعی کنید ریشه مشکل و بیماری خود را با مشورت پزشک متخصص طب سنتی کشف کرده و سپس با توجه به شرایط جسمی و سلامتی خود و با مشورت و راهنمایی پزشک اقدام به استفاده از دارو های گیاهی یا گیاهان دارویی و محصولات جانبی تهیه شده از آنها کنید. همچنین افرادی که تحت درمان دارویی هستند یا در شرایط خاص همچون بارداری و شیردهی قرار دارند، نباید از هیچ گونه گیاه دارویی به صرف گیاهی بودن آن استفاده کنند، مگر در موارد نادر و با توصیه پزشک متخصص.
علاوه بر این سعی کنید عرقیات، عصاره ها و اسانس های گیاهی را از محل های معتبر و فروشگاه ها تهیه کنید و حتما توجه داشته باشید که بسته بندی و شرکت تولید کننده این محصولات معتبر و قابل اعتماد باشند. چون بسیاری از افراد سودجو اقدام به تولید محصول بی کیفیت و حتی تقلبی می کنند که مصرف آن می تواند سلامت انسان را به شدت تهدید کند.