افسردگی پس از زایمان ( postpartum depression) نوعی اختلال خلقی است که در خانم های باردار یا مادرانی که به تازگی زایمان کرده اند، اتفاق می افتد. چگونه می تواند از افسردگی پس از زایمان جلوگیری کرد؟ علت بروز افسردگی پس از زایمان چیست؟ عوامل خطر افسردگی پس از زایمان چیست؟ عوارض ناشی از افسردگی پس از زایمان چه می تواند باشد؟ آیا در اطرافیان خود شاهد بروز این اختلال خلقی بوده اید؟ در ادامه مطلب علاوه بر پاسخ سوالات فوق، به شرح روش های درمان افسردگی پس از زایمان، درمان خانگی افسردگی پس از زایمان و درمان گیاهی افسردگی پس از زایمان می پردازیم.
زایمان تجربه‌ای شاد و فراموش‌نشدنی است و تلاش‌های جسمی و روانی همراه با زایمان معمولاً در روزهای اول زایمان ادامه می‌یابد. احساساتی که با زایمان همراه است، ممکن است تغییری در خلق و خوی مادرایجاد کند که معمولاً در گریه و اضطراب و احساسات بیش از حد منعکس می شود.
افسردگی پس از زایمان (PDD) شکل نسبتاً شایعی از افسردگی شدید در میان مادران است که ترکیبی از تغییرات رفتاری و فیزیکی می باشد که با نوسانات خلقی و احساس ناامیدی یا غمگینی برای مدت طولانی پس از زایمان همراه است.
افسردگی پس از زایمان، نه تنها پس از تولد اولین فرزند، بلکه می تواند پس از تولد هر فرزندی اتفاق بیفتد. ممکن است چند روز پس از تولد یا حتی ماه ها بعد ظاهر شود. در بیشتر موارد در عرض 4 هفته پس از زایمان رخ می دهد.
افسردگی پس از زایمان را نباید نادیده گرفت یا بدون درمان رها کرد، زیرا می تواند بر زندگی روزمره و خانوادگی و رابطه مادر با نوزاد تاثیر منفی بگذارد و علائم آن به مرور بدتر شود. گزینه های درمانی زیادی وجود دارد که به غلبه بر آن کمک می کند، از جمله روان درمانی و دارودرمانی.
گروهی از مادران هستند که در برابر افسردگی پس از زایمان آسیب‌پذیرترند. این آسیب پذیری دلایل مختلفی می تواند داشته باشد که برخی از آنها عبارتند از :
-مادران زیر 20 سال که تحت درمان منظم پزشکی قرار نمی گیرند.
-مادرانی که بیش از 6 فرزند دارند.
-مادرانی که در دوران نوجوانی حمایت کافی از والدین خود دریافت نکردند.
علت دقیق افسردگی پس از زایمان مشخص نیست، اما گروهی از عوامل فیزیکی و عاطفی وجود دارند که در بروز آن نقش دارند، از جمله:
تغییرات هورمونی : سطح استروژن و پروژسترون به طور قابل توجهی در طول بارداری افزایش می یابد، سپس در طول 24 ساعت اول پس از تولد شروع به کاهش به سوی سطح طبیعی خود می کند.
سطوح پایین هورمون‌های تیروئید : هورمون‌های تیروئید در بسیاری از عملکردهای حیاتی بدن شرکت می‌کنند و ممکن است سطح آنها در برخی از زنان پس از زایمان به شدت کاهش یابد و باعث علائم بسیاری از افسردگی، خستگی و از دست دادن انرژی شود. کم کاری و پرکاری تیروئید در مادر نیز می تواند علت بروز افسردگی پس از زایمان باشد.
اضطراب : برخی از مادران در مورد مراقبت از نوزاد یا ایده های غیر واقعی در مورد مادری ایده آل احساس اضطراب می کنند.
کم خوابی و خستگی: زنان در اولین دوره های بعد از زایمان، علاوه بر خستگی جسمی، اغلب از کمبود خواب یا اختلال خواب نیز رنج می برند که حتی مقابله با استرس ها و مشکلات روزمره و ساده را دشوارتر می کند.
اختلال هویت و خودانگاره : در نتیجه مسئولیت‌های جدید و تغییرات فیزیکی پس از زایمان، برخی از زنان احساس کاهش جذابیت و از دست دادن کنترل بر زندگی و زمان خود می‌کنند که ممکن است باعث تحریک احساس ناامیدی شود.
دانستن این نکته ضروری است که بین افسردگی پس از زایمان و سطح تحصیلات یا فرهنگ، جنسیت نوزاد، شیردهی، روش زایمان و اینکه آیا بارداری برنامه ریزی شده بود یا خیر، ارتباطی وجود ندارد.
همانطور که علل افسردگی پس از زایمان در زنان متفاوت است ، عوامل و محرک هایی که خطر ابتلا به آن را افزایش می دهند نیز ممکن است متفاوت باشد ، از جمله:
-سابقه افسردگی ، از جمله افسردگی پس از زایمان قبلی یا انواع دیگر افسردگی.
-سابقه خانوادگی ابتلا به یکی از انواع اختلالات خلقی.
-پشت سر گذاشتن شرایط سخت و استرس زا، مانند از دست دادن یکی از عزیزان، از دست دادن شغل یا رنج بردن از یک وضعیت سلامتی.
-داشتن فرزندی با نیازهای ویژه یا کودکی با مشکلات سلامتی.
-به دنیا آوردن دوقلو یا سه قلو.
-عدم حمایت اجتماعی. عاطفی از سوی اطرافیان.
-مشکلات زناشویی .
-سوء مصرف مواد مخدر یا الکل.
علائم افسردگی پس از زایمان می تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و همچنین ممکن است روز به روز برای همان فرد متفاوت باشد. ممکن است در هر زمانی پس از تولد ظاهر شود، اما اغلب در عرض 1 تا 3 هفته هفته پس از تولد نوزاد شروع می شود.
شایع ترین علائم افسردگی پس از زایمان عبارتند از:
-احساس جدایی یا عدم ارتباط با نوزاد جدید .
-عدم علاقه به کودک.
-احساس گناه ، در نتیجه این که فرد مبتلا احساس می کند که پدر و مادر بدی است.
-از دست دادن انگیزه در زندگی یا احساس عدم عزت نفس.
-از دست دادن انرژی، احساس خستگی و ضعف.
-غم و اندوه .
-گریه زیاد حتی بی دلیل.
-خشم یا هیجان شدید.
-اختلال خواب.
-کاهش اشتها یا افزایش اشتها.
-نوسانات خلقی .
-مشکل در تمرکز یا تصمیم گیری.
-میل جنسی کم .
– سردرد، بدن درد یا مشکلات معده .
-از دست دادن علاقه یا لذت به فعالیت هایی که قبلا برای فرد لذت بخش بوده است.
-عدم علاقه به روابط اجتماعی.
-سهل انگاری و بی دقتی.
-افکار مربوط به خودکشی در موارد شدید.
روان پریشی پس از زایمان شدیدترین شکل افسردگی پس از زایمان است و معمولاً در هفته های اول پس از تولد به طور ناگهانی ظاهر می شود، اما ممکن است تا 6 ماه بعد نیز ادامه داشته باشد. علائم آن عبارتند از:
-جدا شدن از واقعیت.
-توهمات شنوایی .
-توهمات بصری .
-بی خوابی و ناتوانی در خوابیدن.
روان پریشی پس از زایمان به عنوان یک وضعیت اورژانسی در نظر گرفته می شود که به درمان و مداخله پزشکی فوری نیاز دارد، زیرا خطر آسیب رساندن به خود یا آسیب رساندن به نوزاد یا هر شخص دیگری، عمداً یا سهواً توسط فرد مبتلا وجود دارد.
تشخيص به موقع افسردگی پس از زایمان از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر این افسردگی در سال اول بروز درمان نشود، می تواند آسیب های جبران ناپذیری و دوره بیماری طولانی داشته باشد.
افسردگی پس از زایمان با صحبت با بیمار در مورد علائم، شناسایی عوامل خطر بیمار برای ابتلا به آن و بررسی سایر عواملی که ممکن است باعث افسردگی شوند، مانند گذراندن رویدادهای استرس زا در زندگی یا مصرف برخی داروها، تشخیص داده می شود.
علاوه بر این، تشخیص افسردگی پس از زایمان می تواند از راه های زیر نیز امکان پذیر باشد:
-از بیمار بخواهید که پرسشنامه افسردگی را پر کند .
-انجام برخی آزمایشات خون برای بررسی سطح برخی از هورمون‌ها از جمله هورمون‌های تیروئید و تشخیص سطح برخی ویتامین‌ها که ممکن است کمبود آنها با افسردگی مرتبط باشد.
افسردگی پس از زایمان بسته به نوع و شدت علائم آن درمان می شود. گزینه های درمانی افسردگی بعد از زایمان شامل موارد زیر است:
روان درمانی شامل صحبت با یک روانشناس یا مددکار اجتماعی است که به بیمار آموزش میدهد تا طرز تفکر ناشی از افسردگی را تغيير دهد.
-داروهای ضد افسردگی پرمصرف‌ترین نوع داروهای افسردگی پس از زایمان هستند، اما برای مشاهده اثربخشی مطلوب، به دوره‌ای بین ۶ تا ۸ هفته نیاز دارند. به عنوان مثال می توان به مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین اشاره کرد.
-برکسانولون که به صورت داخل وریدی در مدت 60 ساعت مصرف می شود. این دارو توسط سازمان غذا و داروی آمریکا برای درمان افسردگی پس از زایمان تایید شده است. با این حال، این دارو باید تحت نظارت پزشک مصرف شود، زیرا ممکن است عوارض جانبی جدی ایجاد کند. اغلب برای افرادی که به درمان های دیگر پاسخ نمی دهند توصیه می شود. اما باید از مصرف آن در دوران بارداری یا شیردهی خودداری شود.
در برخی موارد، درمان افسردگی پس از زایمان ممکن است شامل درمان هورمونی با استروژن باشد، زیرا هورمون های استروژن و پروژسترون پس از زایمان به طور قابل توجهی کاهش می یابد.
این گزینه در موارد شدید افسردگی پس از زایمان استفاده می شود. ممکن است به تنهایی یا همراه با سایر درمان ها استفاده شود.
نمی توان از افسردگی پس از زایمان پیشگیری کرد، اما برخی اقدامات و توصیه ها می تواند به کاهش خطر ابتلا به آن کمک کند، از جمله:
-به عنوان رفتار درمانی در دوران بارداری و بعد از آن یا استفاده از داروهای ضد افسردگی با مشورت پزشک می تواند به کاهش خطر افسردگی پس از زایمان، به ویژه در موارد سابقه قبلی افسردگی یا سایر اختلالات روانی کمک کند.
-حمایت قبل و بعد از زایمان، از جمله حمایت همسر، خانواده و دوستان.
-سازماندهی زمان و برنامه ریزی برای مراقبت از نوزاد قبل و بعد از تولد ممکن است در این مورد کمک کند.
-رژیم غذایی سالم داشته باشید .
-سعی کنید روزانه ورزش های سبک انجام دهید.
-به اندازه کافی بخوابید.
افسردگی پس از زایمان اگر درمان نشود، می تواند کل خانواده را تحت تاثیر قرار دهد، از جمله عوارض افسردگی پس از زایمان درمان نشده می توان به موارد زیر اشاره کرد :
-افزایش خطر ابتلای والدین مبتلا به اختلال افسردگی مزمن.
-افزایش خطر افسردگی در والدین دیگر.
-بر کودک تاثیر منفی میگذارد و خطر ابتلا به بسیاری از اختلالات و مشکلات سلامتی مانند:
-تاخیر در رشد زبان
-مشکلات رفتاری
-رنج بردن از حملات گریه یا احساسات شدید.
-چاقی.
-قد کوتاه.
-مشکلات برخورد با موقعیت های مختلف اجتماعی و… را میتواند به دنبال داشته باشد.
رعایت نکات زیر به درمان و پیشگیری از افسردگی پس از زایمان با روش های خانگی و آسان، کمک می کند:
-به طور منظم ورزش کنید.
-از یک رژیم غذایی سالم پیروی کنید و به طور منظم وعده های غذایی کوچک، برای حفظ سطح قند خون، بخورید.
-هر شب به اندازه کافی بخوابید.
-به جای انجام کارهای خانه، هنگام خواب کودک استراحت کنید .
-مادر زمانی را برای استراحت یا انجام فعالیتی که دوست دارد به خود اختصاص می دهد.
-با خانواده و دوستان خود ارتباط برقرار کرده و از آنها کمک بخواهید.
-از انزوا بپرهیزید و احساسات خود را با اعضای خانواده و دوستان به اشتراک بگذارید.
برخی از گیاهان دارویی می توانند در کاهش علائم افسردگی و بهبود نوسانات خلقی موثر باشند. اما قبل از استفاده از هر گونه گیاهی برای درمان افسردگی باید با پزشک مشورت کرد، زیرا گیاهان ممکن است با داروهای تجویز شده تداخل داشته باشند و عوارض جانبی بالقوه ایجاد کنند. علاوه بر این در طول درمان افسردگی پس از زایمان، چون مادر در دوره شیردهی قرار دارد، نباید به هیچ وجه از گیاه دارویی بدون مشورت پزشک استفاده کند. با این حال برخی از گیاهان دارویی در درمان افسردگی پس از زایمان موثر هستند که بهتر است با صلاحدید پزشک مصرف شوند. از جمله درمان های گیاهی افسردگی پس از زایمان می توان به موارد زیر اشاره کرد :
-جینسینگ
-زعفران
-بابونه
-اسطوخودوس
-خارمریم
این گیاهان دارویی تاثیر زیادی در کاهش استرس و اضطراب، بهبود خلق و خو و ایجاد آرامش دارند. لما همانطور که اشاره کردیم از مصرف خودسرانه آنها بپرهیزید.
افسردگی پس از زایمان، نوعی اختلال خلقی است که خانم های باردار و مادرانی که تازه زایمان کرده اند را تحت تاثیر قرار می دهد. افسردگی پس از زایمان معمولا در اثر عواملی همچون سابقه خانوادگی افسردگی، استرس و اضطراب شدید، تغییرات هورمونی پس از زایمان، دوقلو یا چندقلوزایی، سوء مصرف مواد مخدر و… می تواند رخ دهد. غم و اندوه زیاد، اختلالات اشتها و خواب، عدم احساس عزت نفس، احساس گناه، پریشانی و بی قراری و مشکل در تمرکز و تصمیم گیری از جمله علائم افسردگی پس از زایمان هستند. درمان افسردگی پس از زایمان در هر فرد بسته به علائم و شدت افسردگی می تواند متفاوت باشد. بنابراین نمی توان نسخه ای واحد در درمان افسردگی پس از زایمان پیچید. روش های درمانی رایج برای افسردگی پس از شامل روان درمانی، دارو درمانی، هورمون درمانی و شوک الکتریکی است. افسردگی پس از زایمان باید جدی گرفته شود و درمان گردد. در صورت عدم درمان افسردگی پس از زایمان، باید در انتظار عوارض ناشی از این بیماری همچون ابتلا به افسردگی مزمن مادر، مشکلات عاطفی، شناختی و رفتاری در کودک و… باشید. افسردگی پس از زایمان را می توان با اصلاح سبک زندگی و افزایش رفتار های مثبت همچون ورزش کردن، اصلاح تغذیه، پرهیز از انزوا و تنهایی، تنظیم خواب و… تا حدود زیادی کنترل کرد. در مورد درمان گیاهی افسردگی پس از زایمان نمی توان چیز زیادی گفت، گیاهان دارویی مانند جینسینگ، اسطوخودوس، زعفران، بابونه و خارمریم در بهبود علائم مربوط به افسردگی موثر هستند، اما نباید به صورت خودسرانه استفاده شوند، چون احتمال تداخل دارویی و ایجاد عوارض جانبی وجود دارد. به طور کلی برای درمان افسردگی پس از زایمان بهتر است مادر تحت نظر روانشناس یا روانپزشک قرار بگیرد، تا هرچه سریع بتواند خود را با شرایط جدید وفق داده و به زندگی عادی برگردد.
