گیاهان دارویی و طب سنتی از زمان های گذشته مورد استفاده بشر بوده اند. استفاده از گیاهان دارویی در جهت ارتقا سلامت جسم و روح سابقه ای طولانی دارد و امروزه نیز تولید قرص ها و داروها اغلب با استفاده از عصاره های گیاهی انجام می شود. افسانه ها و خرافات بسیاری در مورد اثر به‌شی غیر عادی و بیش از حد تصور در مورد برخی از گیاهان دارویی وجود دارد. این موضوع در مواردی آنقدر پیش می رود که حتی استفاده از دارو های تجویزی پزشک را بی معنی تلقی کرده و تنها به گیاهان دارویی خاصی متوسل می شوند. گیاهان دارویی با اینکه در درمان بیماری های مختلف بسیار موثر اند اما استفاده به جا و اصولی از آنها همیشه توصیه شده است. علاوه بر این هیچ وقت گیاه دارویی خاصی نمی تواند جایگزین داروهایی شوند که پزشک متخصص برای برطرف کردن بیماری خاصی در بدن تجویز کرده است این گیاهان تنها می توانند اثر دارو ها تقویت کنند. در این مطلب به خرافات و گیاهان دارویی می پردازیم.
باور های خرافی و گیاهان دارویی
خرافات و راهکار های بی پایه و اساس در مورد استفاده از گیاهان دارویی مختلف از گذشته های دور وجود داشته است و امروزه تیز هنوز برخی از افراد بر این باور ها پایبند هستند. باور هایی که گیاهان دارو را همچون معجزه ای برای درمان معرفی می کنند. درست است که گیاهان و طبیعت ثروت بی پایان و هدیه ای الهی هستند که بشر می تواند با استفاده از آنها بسیاری از مشکلات مربوط به سلامتی خود را حل کند،اما در این مورد نباید انتظار معجزه داشت. استفاده از گیاهان و مشاهده اثر بخشی آنها نیازمند صبر و مداومت در این کار است. برای مشاهد اثر یک گیاه دارویی خاص در بدن باید هفته ها و یا ماه ها از آن گیاه استفاده کنید تا به نتیجه مورد نظر خود برسید. اکثر دستور العمل های گیاهی هیچ نتیجه فوری نمی دهند، این ممکن است برای بسیاری از بیمارانی که به دنبال راه حل های ساده و سریع برای مشکلات خود هستند گیج کننده باشد.نتایج درمانی گیاهان اغلب تنها پس از چند هفته یا چند ماه درمان مداوم ظاهر می شود.
بنابراین نمی توان گیاهان دارویی را به صورت خودسرانه جایگزین دارویی خاص کرد و انتظار شفا بخشی از آن را داشت. علاوه براین برخی افراد بر این باورند که گیاهان چون از دل طبیعت به دست می آیند کاملا سالم و بدون هرگونه عوارض هستند. این باور خرافی نیز کاملا غلط است. در واقع موضوع به این سادگی و آسانی نیست، مثلاً نیکوتین، هروئین و استریکنین صد در صد موارد گیاهی در نظر گرفته می شوند اما می توانند بسته به دوز مصرف آن ها سمی یا کشنده باشند. فیلسوف باستانی پاراسلسوس این موضوع را به بهترین شکل بيان کرده است :همه چیز سم است. هیچ چیزی بدون سم وجود ندارد.
فقط دوز مصرف یا مقدار مصرف است که چیزی را سم می سازد.
امروزه با تاسیس دانشکده های طب سنتی و تدریس این علم، استفاده از گیاهان دارویی در چارچوب علنی تر و کارآمد تری به افراد آموزش داده می شود تا بتواند با باور های خرافی و اعتقادات بی پایه و اساس که حتی در مواردی جان افراد را به خطر می اندازد،مبارزه کند. خرافات در مورد گیاهان دارویی را نمی‌توان به طور کامل ریشه کن
کرد، چرا که برخی از این باور های خرافی سابقه ای چندین هزار ساله دارند اما می توان با افزایش سطح آگاهی مردم و شناساندن جایگاه درست گیاهان دارویی به آنها، استفاده از گیاهان دارویی را در چارچوب معقولی هدایت کرد.
خرافات در مورد گیاهان
باور ها و خرافات مختلفی در مورد بسیاری از گیاهان دارویی وجود دارد که اغلب بی پایه و اساس و گاه اغراق آمیز هستند و در برخی موارد نیز می توانند جان افراد را تهدید کنند. در ادامه به برخی از این خرافات اشاره می کنیم :
-بی ضرر بودن گیاهان دارویی
بسیاری از افراد به استفاده بی رویه از گیاهان دارویی روی آورده‌اند و به این اعتقاد دارند که گیاهان چون طبیعی هستند و از طبیعت به دست می آیند، هیچ ضرری ندارند. این باور بسیار غلط و خرافی است. هیچ ماده ای بدون ضرر نیست، گیاهان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. نمی توان گفت که بدون هیچ نگرانی از گیاهان دارویی استفاده کنید چون هیچ ضرری ندارند. بسیاری از مواد مضر در گیاهان نیز یافت می شود، برخی از گیاهان بسیار سمی و کشنده هستند اما در دوز مناسب می توانند شفا بخش نیز باشند. همچنین شرایط جسمی و سطح سلامت افراد نیز با هم متفاوت است و استفاده خودسرانه از یک گیاه بی خطر نیز می تواند در برخی افراد بسیار خطرناک باشد. توجه داشته باشید که هیچ ماده ای حتی گیاهان دارویی و طبیعی نیز بدون خطر نیستند و می توانند خطرناک باشند. بنابراین هرگز نمی توان گفت که با خیال راحت از گیاهان برای درمان بیماری ها استفاده کنید چون هیچ خطری که ندارند، بلکه سلامتی را برای شما به ارمغان می آورند. اینها باور های خرافی و غلطی هستند که در گذشته ها به دلیل عدم شناخت کافی در مورد گیاهان بوجود آمده اند. امروزه با پیشرفت علم طب سنتی و آگاهی در مورد ترکیب و اجزای سازنده گیاهان معلوم شده است که گیاهان را هرگز نمی توان بی خطر در نظر گرفت. موادی همچون نیکوتین و هروئین منشا کاملا گیاهی دارند و اگر به درستی و در مقدار مناسب استفاده نشوند، می توانند کشنده باشند.
تنها تعداد انگشت شماری از گیاهان بدون خطر در نظر گرفته می شوند و اغلب در باغچه ها می رویند. گیاهانی همچون بابونه، آویشن، مریم گلی، ریحان و… .
-اثر بخشی سریع گیاهان دارویی
این موضوع که گیاهان می توانند بیماری های مختلف را در مدت زمان بسیاری کوتاهی درمان کنند نیز غلط و حتی خرافی است. گیاهان دارویی می توانند در کنار طب مدرن به عنوان درمان مکمل در کنترل و درمان بسیاری از بیماری ها بسیار موثر و مفید باشند اما مصرف خودسرانه و اتکا به گیاهان دارویی در برخی موارد نمی‌تواند اثربخشی لازم را داشته باشد. برخی از بیماری های مزمن همچون انواع سرطان، دیابت و… را نمی توان صرفا با گیاهان دارویی درمان کرد. مشکلاتی همچون آکنه و جوش را شاید بتوان با توجه به شرایط جسمی و پوست فرد در طولانی مدت و با مداومت بر درمان، از بین برد. در مورد برخی از بیماری های ساده همچون سرماخوردگی، یبوست، قولنج و… می توان از گیاهان دارویی به تنهایی بهره برد.
-گیاهان دارویی می توانند جایگزین داروهای شیمیایی شوند.
گیاهان شفابخش همیشه به اندازه داروهای ثبت شده توسط شرکت های دارویی موثر هستند، اگر این موضوع درست بود، نیازی به تولید داروهای شیمیایی نبود. آسپرین از یک ترکیب فعال در پوست درخت بید گرفته شده است: آسپرین برای معده ملایم‌تر است و بلع آن راحت‌تر از پوست درخت بید طبیعی است. شما باید 10 فنجان از بهترین انواع پوست درخت بید را دم کنید تا معادل یک قرص آسپرین به دست آورید، اگر آن را با پوست درخت بید سفید جایگزین کنید، برای جایگزینی یک قرص آسپرین به 70 فنجان از این دمنوش نیاز دارید. بنابراین گیاهان دارویی همیشه نمی توانند جایگزین داروهای شیمیایی شوند. همچنین دارو های شیمیایی را چون از اجزای تفکیک شده گیاهان می سازند،اغلب کم ضرر تر از برخی گیاهان دارویی کامل هستند.
-استفاده از گیاهان دارویی بر اساس شکل آنها
یکی دیگر از موارد جالب و البته خرافی در مورد گیاهان دارویی این است که شکل یک قسمت از گیاه ارزش درمانی و نشانه های آن را تعیین می کند، مثلاً لوبیا شکل کلیه دارد و باید درمان بیماری کلیوی باشد، آجیل دارای سطح سختی شبیه به شکل مغز است پس باید به انواع ضایعات مغزی کمک کند، گیاه معروف جینسینگ که یکی از گیاهان پرفروش ترین محصولات دارویی ریشه ای در کل جهان است،شکلی شبیه به کل بدن انسان دارد.بنابراین با توجه به این وصف باید تمام بیماری های اعضای بدن را بدون استثنا معالجه کند، همانطور که موز باید مقوی جنسی باشد، هر چیزی که تلخ باشد دیابت را معالجه می کند مثل صفرا مرغ و کرفس. اینها بخشی دیگر از باور های خرافی در مورد اثر بخشی، گیاهان دارویی هستند.
نمونه هایی از گیاهان و کاربردهای دارویی آنها
برخی از گیاهان بی خطر تلقی می شوند اما این بدان معنا نیست که بدون دستور و آگاهی مصرف شود، مثلاً اگر بابونه برای قولنج به مقدار زیاد و به صورت نوشیدنی غلیظ داده شود، ممکن است منجر به بی خوابی و سردرد شود، بابونه به عنوان یک گیاه دارویی تسکین دهنده شناخته شده است و دمنوش بابونه یکی از دمنوش های رایج گیاهی است که اغلب استفاده می شود. توجه کنید که بابونه تازه هنگام دم کردن لویی شبیه به بوی سیب دارد ولی اگر کهنه باشد بویی شبیه به جو می دهد.
در مورد گیاه ساق کبوتر که یکی از پرفروش‌ترین گیاهان محسوب می‌شود و برای از بین بردن رسوبات مجاری ادرار تجویز می‌شود، ممکن است وضعیت بیمار مبتلا به بحران قفسه سینه را بدتر کند یا باعث تسریع حمله تنفسی او شود. زیرا منجر به انقباض نایژه ها و مجاری تنفسی می شود، این مورد در مورد گیاه بادرنجبویه معروف محلی نیز صدق می کند. ممکن است به بیمار تیروئیدی آسیب برساند و وضعیت او را بدتر کند.
لازم به ذکر است شیرین بیان به دلیل حفظ مایعات و املاح باعث بدتر شدن وضعیت بیمار فشار خون می شود، به خصوص اگر با معده خالی و در مقادیر زیاد، بیش از یک فنجان بزرگ در یک زمان مصرف شود.
گیاه جینسینگ که به عنوان مقوی عمومی و اشاره به دوران جوانی شهرت جهانی دارد نیز به همین صورت است و مصرف آن بیش از دو ماه متوالی در سال جایز نیست وگرنه ترشح آدرنالین و امثال آن را در بدن افزایش می دهد، که ممکن است منجر به فشار خون بالا و بی خوابی شود، و همچنین ممکن است منجر به افزایش هورمون استروژن شود که ممکن است خونریزی واژینال در زنان یا ژنیکوماستی در مردان را تحریک کند.
بنابراین هیچ داروی گیاهی و هیچ گیاه دارویی را نمی‌توان بی خطر در نظر گرفت.
قبل از تهیه هرگونه داروی گیاهی به موارد زیر توجه کنید.
قبل از اینکه اقدام به تهیه محصولات و دارو های گیاهی نمایید حتما به موارد زیر دقت کافی را داشته باشید:
1.به دنبال عصاره های گیاهی استاندارد باشید، همیشه هنگام تهیه دارو های گیاهی به نشانه سلامت و برچسب استاندارد روی آن دقت نمایید.
2. محصولاتی را انتخاب کنید که آزمایش شده اند: در مقدمه بروشور موجود داخل محصول معمولاً مشخص می شود که آیا محصول مورد آزمایش علمی قرار گرفته است یا خیر. محصولاتی را انتخاب کنید که تحت آزمایش های علمی قرار گرفته اند.
3. نمونه ای را انتخاب کنید که بالاترین استانداردهای صنعتی مورد نیاز را رعایت کند: همه تولیدکنندگان مکمل های غذایی و محصولات گیاهی باید استانداردهای فرآوری مکمل های غذایی را رعایت کنند، اما برخی از شرکت ها ترجیح می دهند استانداردهای صنعتی بالاتری را برای داروها رعایت کنند.
4. محصولاتی متشکل از یک گیاه را بخرید که به وضوح میزان گیاه موجود در هر دوز را نشان می دهد: برخی از محصولات ترکیبی از چندین گیاه و دوزهای نامناسب از هر گیاه هستند، پس مراقب این نوع مخلوط ها باشید.
5. مراقب ادعاهایی باشید که خیلی خوب به نظر می‌رسند و درست نیستند: از عقل سلیم خود استفاده کنید. اگر ادعاها به نظر شما خیالی می‌آیند، به غریزه خود اعتماد کنید. هیچ محصول گیاهی وجود ندارد که بتواند طیف وسیعی از مشکلات سلامتی را درمان کند.
سخن پایانی
اغلب افشانه ها و خرافات بسیاری در مورد منشا پیدایش و خاصیت درمانی برخی از گیاهان با خواص دارویی وجود دارد که امروزه با پیشرفت دانش مربوط به طب سنتی کاملا انکار می شوند. گیاهان دارویی بسیار مفید و مهم هستند و نمی توان آنها را به عنوان طب مکمل در کنار درمان های مدرن نادیده گرفت. نقش تقویتی گیاهان در مورد بیماری های مزمنی همچون سرطان غیر قابل انکار است. اما اتکا به گیاهان دارویی بدون هیچ اطلاعات درست و تنها با تکیه بر باور های خرافی و اعتقادات قدیمی به هیچ وجه مورد تایید نیست و ممکن است بسیار خطرناک باشد. لطفا در مورد استفاده از گیاهان دارویی در کنار توصیه دوستان، همسایگان و آشنایان، حتما با افراد متخصص در زمینه گیاهان دارویی، گیاه پزشکان و نیز عطاری های معتبر مشورت نمایید. همچنین اگر مبتلا به بیماری خاصی هستید و تحت درمان دارویی قرار دارید لازم است قبل از هرگونه مشورت و اقدام به استفاده از گیاهان دارویی، موضوع را با پزشک متخصص خود در میان بگذارید. چون افراد متخصص در زمینه گیاه داروی با اینکه اطلاعات لازم و کافی را درباره گیاهان دارویی دارند اما به اندازه پزشک شما نمی توانند بدن و وضعیت جسمی شما را تشریح کنند. تداخلات دارویی هنگام استفاده از گیاهان دارویی از جمله موارد شایع و خطرناک است که اغلب به دلیل عدم آگاهی افراد برای استفاده از گیاهان دارویی رخ می دهد.
بنابراین نمی توان منکر اثر بخشی و اهمیت گیاهان دارویی و طب سنتی شد، اما بسیاری از بیماری ها وجود دارند که با مداخلات پزشکی باید درمان شوند و گیاهان دارویی در صورت صلاحدید پزشک به عنوان طب مکمل می توانند به بیمار کمک کنند. توصیه می کنیم به خرافات و باور های خیالی و اغراق آمیز در مورد گیاهان دارویی توجه نکنید، گیاهان منابع ارزشمند درمانی هستند که در صورت استفاده اصولی و عاقلانه بسیار موثر و کارآمدند. اما استفاده از آنها بنا بر خرافات و باور های سنتی که رد شده اند، می تواند بسیار خطرناک و گاه کشنده باشد.